ยินดีต้อนรับสู่เว็บไซต์ bookmuey (บุ๊คเหมย) ร้านค้าออนไลน์จำหน่ายผลิตภัณฑ์สมุนไพรไทย (Herb)
ที่มีคุณภาพและมีมาตรฐาน

สรรพคุณสมุนไพรรากสามสิบ (สาวร้อยผัว)

ชื่อสมุนไพร :  รากสามสิบ (สาวร้อยผัว) ชื่อสามัญ (ชื่อภาษาอังกฤษ) :  - ชื่ออื่น :  จ๋วงเครือ (เหนือ) ผักชีช้าง (หนองคาย) ผักหนาม (นครราชสีมา) สามร้อยราก (กาญจนบุรี) สามสิบ ชีช้าง จั่นดิน ม้าสามต๋อน ชื่อวิทยาศาสตร์ :  Asparagus racemosus Willd. ชื่อวงศ์ : Asparagaceae ส่วนที่ใช้ :  ราก ต้น ลักษณะทางพฤกษศาสตร์ : รากสามสิบจัดอยู่ในประเภทไม้เลื้อย เนื้อแข็ง      - ลำต้นรากสามสิบสีเขียว มีหนามแหลม มักเลื้อยพันตันไม้อื่น เลื้อยยาว 1.5-4 เมตร เถากลมเรียบ เถาอ่อนเป็นเหลี่ยม ตามข้อเถามีหนามแหลม      - เหง้า และรากใต้ดินออกเป็นกระจุกคล้ายกระสวยออกเป็นพวงคล้ายรากกระชาย อวบน้ำ เป็นเส้นกลมยาว โตกว่าเถามาก ลำต้นมีหนาม เถาเล็กเรียว กลม สีเขียว      - ใบรากสามสิบ เป็นใบเดี่ยว แข็ง ออกรอบข้อ เป็นฝอยเล็กๆคล้ายหางกระรอก สีเขียวดก หรือเป็นกระจุก 3-4 ใบ เรียงแบบสลับ ใบรูปเข็ม กว้าง 0.5-1 มิลลิเมตร ยาว 3-6 เซนติเมตร แผ่นใบมักโค้ง สันเป็นสามเหลี่ยม มี 3 สัน ปลายใบแหลม เป็นรูปเคียว โคนใบแหลม มีหนามที่ซอกกระจุกใบ ก้านใบยาว 13-20 ซม.      - ช่อดอกรากสามสิบ ออกที่ปลายกิ่งหรือซอกใบ แบบช่อกระจะ ยาว 2-4 เซนติเมตร ดอกย่อย สีขาว ขนาดเล็ก มีกลิ่นหอม มี 12-17 ดอก ก้านดอกย่อย ยาวประมาณ 2 มิลลิเมตร กลีบรวม มี 6 กลีบ เชื่อมกันเป็นหลอดรูปดอกเข็ม ปลายแยกเป็นแฉก ส่วนหลอดยาว 2-3 มิลลิเมตร ส่วนแฉกรูปช้อน ยาว 3-4 มิลลิเมตร กลีบดอกบางและย่น เกสรเพศผู้ เชื่อมและอยู่ตรงข้ามกลีบรวม ขนาดเล็กมี 6 อัน ก้านชูอับเรณูสีขาว อับเรณูสีน้ำตาลเข้ม รังไข่รูปไข่กลับ ยาวประมาณ 1 มิลลิเมตร อยู่เหนือวงกลีบ มี 3 ช่อง แต่ละช่องมีออวุล 2 เมล็ด หรือมากกว่า ก้านเกสรเพศเมียสั้น ยอดเกสรเพศเมียแยกเป็นสามแฉกขนาดเล็ก      - ผลรากสามสิบ ผลสด ค่อนข้างกลม หรือเป็น 3 พู ผิวเรียบเป็นมัน ขนาดเส้นผ่าศูนย์กลาง 4-6 มิลลิเมตร ผลอ่อนสีเขียวเมื่อสุกสีแดงหรือม่วงแดง      - เมล็ดรากสามสิบ มีสีดำ มี 2-6 เมล็ด ออกดอกช่วงเดือนเมษายนถึงมิถุนายน พบตามป่าโปร่ง หรือเขาหินปูน

สรรพคุณรากสามสิบ หรือสาวร้อยผัว        ตำรายาไทย :       ใช้ ราก ซึ่งมีรสเย็น หวานชุ่ม ใช้แก้กระษัย แก้ขัดเบา ขับปัสสาวะ หล่อลื่นและกระตุ้น ขับเสมหะ บำรุงเด็กในครรภ์ บำรุงตับปอด แก้ตับปอดพิการ บำรุงกำลัง แก้กระษัย ยาพื้นบ้านใช้ ทั้งต้นหรือราก ต้มน้ำดื่ม แก้ตกเลือด และโรคคอพอก ราก มีรสเฝื่อนเย็น กินเป็นยาแก้พิษร้อนในกระหายน้ำ แก้ปวดเมื่อย ครั่นตัว ฝนทาแก้พิษแมลงป่องกัดต่อย แก้ปวดฝี ทำให้เย็น ถอนพิษฝี พิษปวดแสบปวดร้อน ช่วยบำรุงเด็กในครรภ์ บำรุงตับ ปอด บำรุงกำลัง ผสมกับเหง้าขิงป่า และต้นจันทน์แดงผสมเหล้าโรงใช้เป็นยาแก้วิงเวียน ทั้งต้นหรือราก ต้มน้ำดื่ม แก้ตกเลือด และโรคคอพอก       ยาสมุนไพรพื้นบ้านจังหวัดอุบลราชธานี : ใช้ ราก ต้มน้ำดื่ม แก้ริดสีดวงทวาร ช่วยขับลม       ในประเทศอินเดีย : ใช้ราก เป็นยากระตุ้นประสาท หรือยาชูกำลัง บรรเทาอาการระคายเคือง ขับปัสสาวะ และรักษาโรคท้องเสีย  รากศตวารี (หรือรากสามสิบ) ถือเป็นราชินีของสมุนไพรสำหรับผู้หญิง เนื่องจากช่วยส่งเสริมความรัก และ กระชับความสัมพันธ์ให้ชีวิตคู่       สาวร้อยผัว หรือรากสามสิบ เป็นสมุนไพรไทยที่มีรสหวานเย็น แฝงไปด้วยสรรพคุณขนานเอก บำรุงเครื่องเพศในสตรี และยังเสริมสมรรถภาพทางเพศให้แก่บุรุษ นิยมนำส่วนของใบอ่อน ยอดอ่อน ผลอ่อน ซึ่งมีกลิ่นหอมคล้ายผักชีลาว มารับประทานเป็นผัก และนำส่วนของรากที่มีลักษณะคล้ายกระชาย แต่มีขนาดใหญ่ และยาวกว่าทั้งยังมีกลิ่นหอม มาใช้ดองยาสมุนไพร บำรุงกำลังในสตรีด้วยสรรพคุณที่สอดคล้องกับชื่อที่เรียกขานกันว่า สาวร้อยผัว ที่สื่อความหมายได้ว่า ไม่ว่าสาวใด อายุเท่าไหร่ อยู่ในวัยมีประจำเดือน หรือหมดประจำเดือนก็ตาม หากได้ทานหัวพืชชนิดนี้เป็นประจำ จะช่วยทำให้ดูเป็นสาวกว่าวัย มีพลังทางเพศ และยังช่วยเพิ่มขนาดของหน้าอก ด้วยวิธีการนำรากสดมาต้มกิน หรือจะนำรากไปตากแห้ง แล้วนำมาบดเป็นผงปั้นเป็นลูกกลอนผสมกับน้ำผึ้งกินก็ได้เช่นกัน ตามตำราอายุรเวท มีการใช้รากสามสิบเป็นสมุนไพรหลักสำหรับบำรุงในเพศหญิง ช่วยทำให้ผู้หญิงกลับมาเป็นสาวได้อีกครั้ง       ในอินเดียก็เรียกสมุนไพรชนิดนี้คล้ายกับเมืองไทย โดยในภาษาสันสกฤต เรียกว่า ศตาวรี (Shtavari) มีความหมายว่า ต้นไม้ที่มีรากหนึ่งร้อยราก หรือบางตำราบอกว่าหมายถึง ผู้หญิงที่มีร้อยสามี "Satavari" (this is an India word meaning’a woman who has a hundred husbands) รากสามสิบเป็นสมุนไพรที่ถูกกล่าวถึงในคัมภีร์ พระเวท ซึ่งเป็นคำภีร์ที่มีมาก่อนอายุรเวทด้วยซ้ำ จึงน่าจะถือได้ว่าเป็นสมุนไพรที่มีการใช้มานานหลายพันปีแล้ว และในอินเดียใช้ รากสามสิบ ทำเป็นของหวานเช่นเดียวกับเมืองไทย       ในตำราอายุรเวท ใช้รากสามสิบเป็นสมุนไพรหลักสำหรับบำรุงในผู้หญิง ในการทำให้ผู้หญิงกลับมาเป็นสาว (Female rejuvention) นอกจากนี้ยังช่วยแก้ปัญหาอื่นๆ ของผู้หญิงเช่น ภาวะประจำเดือนไม่ปกติ ปวดประจำเดือน ภาวะมีบุตรยาก ตกขาว ภาวะอารมณ์ทางเพศเสื่อมถอย ภาวะหมดปะจำเดือน (menopause) และใช้บำรุงน้ำนม บำรุงครรภ์ ป้องกันการแท้ง (habitual abortion) และอาการที่ไม่พึงประสงค์อื่นๆ ของผู้หญิง        แม้สมุนไพรชนิดนี้จะโดดเด่นต่อสตรีเพศแล้ว ในอินเดียยังใช้ในการเพิ่มพลังทางเพศให้กับผู้ชายอีกด้วย ซึ่งก็คงคล้ายกับทางภาคเหนือของไทยที่ใช้สาวร้อยผัว หรือที่เรียกในภาคเหนือว่า "ม้าสามต๋อน" เป็นยาดองเพื่อเพิ่มพลังทางเพศชาย และยังใช้เพื่อสรรพคุณทางยาอื่นๆ อีกมาก เช่น ยาแก้ไอ ยารักษาโรคกระเพาะ ยาแก้บิด แก้ไข้ แก้อักเสบ ซึ่งจัดได้ว่าสมุนไพรชนิดนี้เป็นสมุนไพร ที่ใช้มากที่สุดในอินเดียชนิดหนึ่ง ปัจจุบันมีสารสกัดด้วยน้ำ ของรากสามสิบ จากอินเดียไปจำหน่ายที่สหรัฐอเมริกา ในลักษณะเป็น dietary supplement หรือพวกอาหารเสริมที่สามารถขายได้ ทั่วไปไม่ต้องมีใบสั่งแพทย์

1. รากสามสิบช่วยสร้างสมดุล แก่ระบบฮอร์โมนเพศหญิง        2. รากสามสิบช่วยแก้อาการปวดประจำเดือน แก้อาการประจำเดือนมาไม่ปกติ        3. รากสามสิบช่วยแก้อาการตกขาว        4. รากสามสิบช่วยแก้ปัญหาช่องคลอดอักเสบ ช่วยดับกลิ่นในช่องคลอด        5. รากสามสิบ หรือสาวร้อยผัว ช่วยให้ช่องคลอดกระชับ        6. รากสามสิบช่วยแก้ปัญหาการมีบุตรยาก ป้องกันการแท้งบุตร        7. สรรพคุณช่วยบำรุงน้ำนมในสตรีที่คลอดบุตรใหม่        8. รากสามสิบช่วยทำให้มดลูกเข้าอู่เร็วขึ้น        9. มีสรรพคุณช่วยระบาย ช่วยขับปัสสาวะ จึงมีส่วนช่วยในการลดน้ำหนักได้      10. รากสามสิบช่วยลดกลิ่นตัว ลดกลิ่นปาก      11. รากสามสิบช่วยเพิ่มขนาดหน้าอก และสะโพก      12. รากสามสิบ หรือสาวร้อยฟัว ช่วยกระชับสัดส่วน ลดไขมันส่วนเกิน      13. รากสามสิบ (รากศตวารี) ช่วยบำรุงเลือด บำรุงหัวใจ      14. มีสรรพคุณช่วยลดระดับน้ำตาลในเลือดได้      15. รากสามสิบช่วยบำรุงฮอร์โมนเพศ      16. รากศตวารี หรือรากสามสิบ ช่วยบำรุงผิวพรรณ ลดสิว ลดฝ้า ช่วยทำให้ผิวขาวใส      17. รากสามสิบช่วยแก้อาการวัยทอง ช่วยชะลอความชรา      18. รากสามสิบช่วยรักษาโรคตับ โรคปอดพิการได้      19. มีสรรพคุณช่วยบำรุงกำลัง แก้กระษัย แก้ปวดเมื่อย ครั่นเนื้อ ครั่นตัว      20. รากสามสิบยังช่วยเพิ่มพลังทางเพศให้กับผู้ชายอีกด้วย      21. มีสรรพคุณช่วยบรรเทาอาการไอ แก้ไข้ แก้อักเสบ       22. รากสามสิบช่วยรักษาโรคกระเพาะอาการได้      23. ช่วยบรรเทาอาการของโรคบิด แก้อาการท้องเสีย      24. ช่วยแก้พิษร้อนในกระหายน้ำ      25. รากสามสิบใช้ฝนทาแก้พิษแมลงป่องกัดต่อย      26. รากสามสิบช่วยแก้อาการปวดฝี ถอนพิษฝี พิษปวดแสบปวดร้อน      27. รากสามสิบช่วยแก้อาการวิงเวียน โดยใช้รากสามสิบผสมกับเหง้าขิงป่า และต้นจันทร์แดง ผสมกับเหล้าโรง ช่วยบรรเทาอาการได้      28. รากสามสิบทั้งต้น หรือเฉพาะราก ใช้ต้มน้ำดื่ม แก้ตกเลือด และโรคคอพอกได้      29. ช่วยบรรเทาอาการริดสีดวงทวารได้      30. ราก ของรากสามสิบเป็นยากระตุ้นประสาท ช่วยชูกำลัง   ลักษณะวิสัยรากสามสิบ ช่อดอกรากสามสิบ

ใบรากสามสิบ ดอกรากสามสิบ     ราก ของรากสามสิบ     ราก ของรากสามสิบ

การศึกษาวิจัยสมุนไพรรากสามสิบ       การศึกษาในหนูแรทของสารสกัดรากด้วยเอทานอลต้นรากสามสิบ แบ่งเป็น 2 ช่วง คือ ช่วงเฉียบพลัน และช่วงยาวต่อเนื่อง       - โดยการศึกษาในระยะเฉียบพลันป้อนสารสกัดเอทานอล ต้นรากสามสิบขนาด 1.25 กรัม/กก. ให้กับหนูแรทที่ไม่เป็นเบาหวาน และหนูแรทที่เป็นเบาหวานชนิดที่ 1 และ ชนิดที่ 2 พบว่าไม่มีผลลดระดับน้ำตาลในเลือด แต่ช่วยให้ทนต่อการเพิ่มขึ้นของกลูโคส (glucose tolerance) ในนาทีที่ 30 ดีขึ้น       - และการศึกษาช่วงยาวต่อเนื่องโดยป้อนสารสกัดเอทานอลรากสามสิบขนาด 1.25 กรัม/กก.วันละ 2 ครั้ง นาน 28 วัน ให้กับหนูที่เป็นเบาหวานชนิดที่ 2 ในขณะที่หนูเบาหวานกลุ่มควบคุมได้รับน้ำในขนาดที่เท่ากัน พบว่าสามารถลดระดับน้ำตาลในเลือดได้ และเพิ่มระดับของอินซูลิน 30% เมื่อเทียบกับกลุ่มเบาหวานควบคุม นอกจากนี้ยังเพิ่มสารต้านอนุมูลอิสระ เพิ่มระดับอินซูลินในตับอ่อน และเพิ่มกลัยโคเจนที่ตับเมื่อเปรียบเทียบกับกลุ่มเบาหวานควบคุม จากการศึกษาในครั้งนี้สรุปได้ว่าฤทธิ์ลดระดับน้ำตาลในเลือดของสารสกัดรากสามสิบน่าจะเป็นผลมาจากการยับยั้งการย่อยและการดูดซึมสารคาร์โบไฮเดรต และการเพิ่มการหลั่งอินซูลิน ซึ่งต้นรากสามสิบน่าจะมีประโยชน์ในการนำมารักษาผู้ป่วยโรคเบาหวานได้

ข้อควรระวังในการใช้รากสามสิบ      1. ห้ามใช้ในสตรีที่มีความเสียงต่อการเป็นมะเร็ง

ปรับปรุงล่าสุด : มีนาคม 2557

ที่มา : 1. หน่วยบริการฐานข้อมูลสมุนไพร สำนักงานข้อมูลสมุนไพร คณะเภสัชศาสตร์ มหาวิทยาลัยมหิดล 2. ฐานข้อมูลเครื่องยาสมุนไพร คณะเภสัชศาสตร์ มหาวิทยาลัยอุบลราชธานี 3. ฐานข้อมูลสมุนไพร คณะเภสัชศาสตร์ มหาวิทยาลัยอุบลราชธานี 4. ข่าวมติชนออนไลน์ วันที่ 15 ตุลาคม 2552 ปีที่ 22 ฉบับที่ 465

สรรพคุณสมุนไพรอื่นๆ

ผลิตภัณฑ์ที่เกี่ยวข้อง

ว่านชักมดลูกแคปซูล สมุนไพรเพชรนาคา รากสามสิบแคปซูล สมุนไพรเพชรนาคา   รากสามสิบอบแห้ง สมุนไพรเพชรนาคา เพชรเลดี้ยาแคปซูล ผสมว่านชักมดลูก